رسانه کلیک– کارشناسان رسانه و فعال اجتماعی کاهش بی‌اعتمادی به رسانه‌های رسمی را عامل اقبال مردم به فضای مجازی عنوان کردند و معتقدند مردم مسائل را در فضای مجازی نه سانسور می‌کنند و نه از فیلتری عبور می‌دهند و بر اساس نیاز خود از تکنولوژی استفاده می‌کنند.
شصت و پنجمین جلسه نقد و اندیشه با موضوع «سیاست و فضای مجازی» با حضور بیژن مقدم، فعال رسانه‌ای و مدیرمسئول جامعه خبری تحلیلی الف و سید شهاب‌الدین طباطبایی، فعال اجتماعی و رسانه‌ای برگزار شد.
طبق اعلام وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات،مقدم با بیان اینکه سیاست و فضای مجازی را از دو محور می‌شود مورد بررسی قرار داد، گفت: نخست سیاست در فضای مجازی و دیگری سیاست‌گذاری در فضای مجازی است. هر دو هم بحث خوبی است، زبرا بحث دومی اتفاقاً گرفتار بحث اولی است؛ یعنی وقتی درباره سیاست‌گذاری در فضای مجازی و درباره بایدها و نبایدها و صحبت می‌شود سیاست پیشگام می‌شود، سیاست‌زدگی سوار می‌شود و عملاً از سیاست‌گذاری بازمی‌مانیم.
واکنش ترس و انفعال در مقابل پدیده‌های نوظهور
وی افزود: ما عموماً در کشورمان نسبت به پدیده‌های نوظهور واکنش یکسانی داشته‌ایم. اولین واکنش ترس بوده است. می‌ترسیم از اینکه این تکنولوژی جدید چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد. دومین واکنش به دلیل ترس، انفعال است. در ادامه آن پدیده تحمیل می‌شود و به شکل افراطی مورد استقبال قرار می‌گیرد. سپس بعد از مدتی می‌فهمیم که این پدیده در کنار بدی‌ها، خوبی‌هایی هم دارد اما از همان ابتدا به دلیل انفعال و ترس متوجه آن نشده‌ایم.
این فعال رسانه‌ای ادامه داد: این نوع واکنش‌ها نشان می‌دهد در نظام حکمرانی خودمان امکان فکر کردن نسبت به پدیده‌های نوظهور قرار نداده‌ایم. کار نظام حکمرانی این است که پدیده‌ها را استخراج کند، به‌سرعت مورد مطالعه کارشناسی قرار دهد، برای آن قاعده تدوین و از آن استفاده کند و هر مقدار که می‌تواند آن را بومی‌سازی کند. فضای مجازی سیاست‌زده است هرچند سیاست سهم زیادی در این فضا ندارد بلکه صدای بلندتر و اثرگذاری بیشتری دارد؛ اما آن سیاست‌زدگی مانع سیاست‌گذاری در این فضا شده است.
مدیرمسئول الف با بیان اینکه اگر نگاهی به قوانین داشته باشیم می‌بینیم که برای فضای مجازی هیچ قانون مناسب و تأثیرگذاری نداریم، تأکید کرد: بر این اساس آنچه حول محور این فضا قابل‌بحث است یکی شناسنامه‌دار شدن و دیگری مسئولیت‌پذیری است که باید در سیاست‌گذاری نسبت به آن اقدام کرد و البته نباید آن را اعمال محدودیت تلقی کرد.
حاکمیت در قبال پدیده‌های نوظهور وظیفه دارد
مقدم بابیان اینکه ما در جامعه نیازمند یک قوه هاضمه قوی هستیم، گفت: ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که یک نظام و حکومت بالای سر آن است. این به معنای آن نیست که ما مردم را صغیر فرض کنیم؛ اما این حکومت وظایفی دارد و باید بر اساس این وظایف برای پدیده‌های نوظهور با آگاهی، تسلط و آرامش فکر کند و بعد خروجی آن را با مردم به اشتراک بگذارد و بگوید اگر کسی از چارچوب تعیین‌شده سیاست‌گذاری‌ها تخطی کرد با آن مطابق قانون برخورد می‌شود. این مسئله در همه جای جهان هم وجود دارد.
وی افزود: مثلاً قانونی در همه جای جهان در حوزه فضای مجازی وجود دارد که در آن نباید ترویج خشونت شود. بر اساس همین منطق هم می‌بینیم که حساب توییتر رئیس‌جمهوری آمریکا را می‌بندند. از سوی دیگر، دولت‌ها تدوین برخی سیاست‌گذاری‌ها را ارجاع می‌دهند به بخش خصوصی. مثلاً در فرانسه انجمنی خصوصی ایجاد می‌شود و همه سیاست‌گذاری‌های حوزه راه‌اندازی تلویزیون به آن واگذار می‌شود و همین انجمن خصوصی هم سر بزنگاهی شبکه پرس‌تی‌وی را تعطیل می‌کند. دولت هم از زیر بار مسئولیت این تعطیلی شانه خالی می‌کند. این‌یک نوع حکمرانی است. دولت بخشی از وظایف خود را به مردم و بخش خصوصی واگذار می‌کند تا این فضا قاعده‌مند شود.
این فعال رسانه‌ای با بیان اینکه آنچه در کشور ما باعث نگرانی شده، بی‌قاعدگی در فضای مجازی است، اظهار کرد: یکی از کارکردهای فضای مجازی تغییر جایگاه و منابع بوده است. فضای مجازی چه منابع قدرت و چه منابع ثروت را جابه‌جا کرده است. فرد مغازه خود را تعطیل کرده و با همان تخصص در حال کسب درآمد در فضای مجازی است. از طرف دیگر این فضا به‌طور طبیعی قدرت سیاسی هم می‌آورد.
ارزانی و سهولت دسترسی از مزایای فضای مجازی است
مقدم در پاسخ به اینکه چرا فضای مجازی به چنین جایگاهی رسیده است، گفت: طبعا یکی از دلایل آن سهولت و دیگری ارزانی است. اگر فردی بخواهد یک روزنامه، خبرگزاری یا سایت راه‌اندازی کند می‌دانید چقدر باید هزینه کند؛ اما افراد می‌توانند گوشی موبایل خود را بردارند و آن را تبدیل به یک رسانه کنند. عامل دیگری که باعث می‌شود این فضا رشد کند، فاصله مردم از رسانه‌های رسمی است. هرمقداری اعتماد به رسانه‌های رسمی کاهش پیدا کند اقبال به فضای مجازی افزایش پیدا می‌کند. از سوی دیگر دروازه‌بانی خبر در رسانه‌های رسمی اعم از صداوسیما و روزنامه‌ها و سایت‌های خبری متفاوت است.
وی با بیان اینکه دروازه‌بانی خبر در فضای مجازی هیچ‌کدام از محدودیت‌های رسانه‌های رسمی را ندارند، افزود: فارغ از قضاوت ارزشی، همین امر باعث می‌شود افراد در فضای مجازی آزادی عمل بیشتری داشته باشند. در ماجرای نماینده مجلس و سرباز راهور، من در رسانه خود هرگز نمی‌توانم تیتر بزنم که نماینده به سرباز سیلی زده است چون من ندیده‌ام و نمی‌توانم سیلی زدن و یا نزدن را تائید و یا تکذیب کنم. من به‌عنوان رسانه رسمی و شناسنامه‌دار باید تیتر بزنم سرباز ادعا کرد که نماینده به او سیلی زده است؛ یعنی رسانه رسمی نسبت به کلمه به کلمه هر آنچه منتشر می‌کند مسئول است؛ اما فضای مجازی در بند این محدودیت‌ها نیست.
این فعال رسانه‌ای تصریح کرد: یکی از برکات فضای مجازی است که قدرت‌نمایی کرده و موضوعاتی را برجسته می‌کند که اگر مصلحت‌اندیشی ما سیاستمداران بود شاید اصلاً امکان بازنشر پیدا نمی‌کرد. این فضای مجازی است که با آزادی عمل می‌آید حتی دست حاکمیت، پلیس و مسئولان را باز می‌کند. هدف فیلمی که از نماینده مجلس پخش شد چه بود. نهایت انتشار آن فیلم احترام به قانون بود. اینکه ازاین‌پس هیچ نماینده دیگری جرات نمی‌کند چنین اقدامی را تکرار کند این بزرگ‌ترین خدمت انتشار این فیلم بود.
مقدم با بیان اینکه گاهی افراد از فضای مجازی به‌عنوان ابزاری برای تسویه‌حساب‌های شخصی و سیاسی استفاده می‌کنند گفت: فضای مجازی ابزاری سهل‌الوصول است. افراد نمی‌توانند از رسانه رسمی برای تخریب جریان سیاسی مخالف استفاده کنند؛ اما اینکه از این ابزار بد استفاده می‌شود و یا سوءاستفاده می‌شود به‌هیچ‌وجه نباید بهانه‌ای شود برای بستن فضای مجازی. این وسیله به یک عنوان فرصت به‌عنوان یک امکان در خدمت جریان انقلاب، کشور و مردم است.
استفاده از فضای مجازی نیاز مردم است
طباطبایی نیز با آغاز سخنان خود با آیه «آیه کُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ»، گفت: فضای سیاسی ما واقعاً مصداق همین آیه است؛ یعنی ما فعالان رسانه‌ای با یکدیگر و دورهم خوشیم و فکر می‌کنیم که مردم درباره هر آنچه ما بحث می‌کنیم، حرف می‌زنند. درحالی‌که واقعیت این است که با گسترش فضای مجازی مردم راه خودشان را می‌روند و سیاسیون در جامعه خودشان را با همان حرف‌های همیشگی که دوره‌ای هم مردم را با آن سرگرم می‌کردند همچنان مشغول هستند.
وی ادامه داد: اینکه مطرح می‌شود برای فضای مجازی نیازمند سیاست‌گذاری هستیم حرف درستی است؛ اما نکته اصلی این است که ما همواره فکر می‌کنیم که هر پدیده‌ای باید از یک فیلتر، نگاه و مرجعی رد شود تا مردم بتوانند از آن استفاده کنند. ما در ایران فکر می‌کنیم مردم نمی‌فهمند در فضای مجازی چه چیزی خوب است و چه چیزی بد؛ مثل شئون دیگر. این امر در سیاست هم واردشده است.
این فعال اجتماعی و رسانه‌ای در ادامه با بیان اینکه معتقدم پدیده نوظهوری مثل فضای مجازی خود را به‌زور به مردم تحمیل نکرده است، گفت: جامعه به دلیل نیاز از فضای مجازی استفاده می‌کند. مردم ما ثابت کرده‌اند که هر آنچه به‌زور به آن‌ها تحمیل شود را حتماً پس می‌زنند و از آن استفاده نمی‌کنند. مثال روشن آن صداوسیما است. صداوسیما به این دلیل در میان مردم مقبولیت کمتری دارد چون می‌خواهد مطالبی را به‌زور تحمیل کند. تکنولوژی چیزی را به ما تحمیل نکرده است، بلکه ما بر اساس نیاز از آن استفاده می‌کنیم.
اعتراضات منطقی و مدنی به فضای مجازی کشیده می‌شود
طباطبایی درباره اینکه چرا بسیاری از موضوعات به فضای مجازی کشیده می‌شود، گفت: در کشور ما سال‌ها است که می‌خواهند اعتراضات مدنی را به رسمیت بشناسند و مجوز صادر کنند تا مردم راجع به موضعی خاص در مکانی مشخص اعتراض خود را بیان کنند؛ اما این خواست هیچ‌وقت محقق نشده است. همین امر نیز سبب می‌شود همه اعتراضات معقول منطقی و مدنی به فضای مجازی کشیده شود.
وی با تأکید بر اینکه اعتراضات مردم در فضای مجازی هم رنگ و بوی جناحی ندارد، گفت: در موضوع سیلی زدن یک نماینده مجلس به پلیس راهور، برای مردم هیچ فرقی نمی‌کرد که آن فرد اصلاح‌طلب است یا اصولگرا. دوره قبل هم یک نماینده منتسب به اصلاح‌طلبی برخوردی با مأمور گمرک کرد که آن مسئله هم به همان اندازه از سوی مردم مورد توجه و اعتراض قرار گرفت که به موضوع این نماینده توجه شد.
این فعال اجتماعی و رسانه‌ای افزود: بنابراین مردم مسائل را در فضای مجازی نه سانسور می‌کنند و نه از فیلتری عبور می‌دهند. برای مردم مهم این است که حاکمانشان رفتار درستی داشته باشند. فرقی هم نمی‌کند چه وابستگی سیاسی داشته باشد و اگر داشته باشند در فضای مجازی آن را مطرح می‌کنند. این خاصیت جامعه زنده است که می‌تواند حرف خودش را بزند.
طباطبایی تصریح کرد: البته از موجی که به راه می‌افتد ممکن است جناح‌های سیاسی سوءاستفاده‌هایی داشته باشند که این هم طبیعی و خاصیت سیاست است؛ اما مشکل جایی است که بی‌اعتمادی مردم نسبت به هر آنچه سیاستمداران می‌گویند زیاد شده، این به‌طور طبیعی یک نوع خشم درونی ایجاد می‌کند و هرکسی که برچسب سیاسی داشته باشد مهم هم نیست از چه جناحی باشد، در صورت خطا با واکنش مردم مواجه می‌شود.
تداوم بی‌اعتمادی مردم منجر به تولید خشم و نارضایتی می‌شود
وی با بیان اینکه مقصر به وجود آمدن این بی‌اعتمادی همه سیاستمداران هستند که نتوانسته‌اند اقدام به جلب اعتماد مردم کنند که تداوم آن منجر به تولید خشم و نارضایتی می‌شود، افزود: من قبلاً این مسئله را در خود صداوسیما هم بیان کرده‌ام که صداوسیما برای انتشار بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح در مورد انهدام هواپیمای اوکراینی مقاومت می‌کند. در چنین شرایطی چطور انتظار داریم که مردم به صداوسیما اعتماد کنند.
این فعال اجتماعی و رسانه‌ای ادامه داد: یا رئیس صداوسیما نسبت به توهینی که به رئیس‌جمهور در شبکه چهار شده عذرخواهی می‌کند اما این عذرخواهی در بخش‌های خبری صداوسیما سانسور می‌شود و به مدد شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی این عذرخواهی بازتاب پیدا می‌کند؛ بنابراین مردم چطور می‌توانند به رسانه‌های رسمی اعتماد کنند وقتی‌که رسانه‌های رسمی بسیار عقب‌تر از فضای مجازی هستند.
طباطبایی با اشاره به بی‌اعتمادی برخی به رسانه‌ها در گذشته و با تأکید بر اینکه بی‌اعتمادی دو طرف دارد گفت: وقتی حاکمیت نسبت به رسانه بی‌اعتماد می‌شود متقابل آن در فضای واقعی، مردم و رسانه‌ها هم به سیاستمداران بی‌اعتماد می‌شوند. در این شرایط چه اتفاقی می‌افتد؟ همان آدم‌هایی که در رسانه‌های رسمی مشغول کار هستند وارد فضای مجازی می‌شوند و تمام آنچه برایشان در رسانه‌های رسمی محدودیت بوده و احساس می‌کنند نتوانسته‌اند آن را منعکس کنند در فضای مجازی ارائه می‌کنند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: می‌خواهم به دوستانی که نگران فضای مجازی هستند، بگویم اول بیایند صداوسیما را که با پول مردم اداره می‌شود به سمتی هدایت کنید که حرف مردم را بزند. این اتفاق مراجعه مردم به رسانه‌های خارج از کشور و فضای مجازی را کاهش می‌دهد.
